Παράδεισος βιοποικιλότητας έχει χαρακτηριστεί η Κρήτη άλλωστε τα κρητικά βότανα αποτελούν αντικείμενο μελέτης πολλών ετών. Η γεωγραφική της θέση, οι κοντινές αποστάσεις μεταξύ του ορεινού όγκου και των παραθαλάσσιων περιοχών, η σύσταση του εδάφους συνθέτουν ένα σπάνιο μικροκλίμα, πρόσφορο για την ανάπτυξη αρωματικών φυτών. Από την αρχαιότητα τα βότανα έχουν χρησιμοποιηθεί ως φαρμακευτικά φυτά και έχουν γραφτεί πολλά κείμενα για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Συλλέκτες τα μαζεύουν από τα απόκρημνα βουνά της Κρήτης και τα αφήνουν να αποξηρανθούν κάτω από φυσικές συνθήκες για να οδηγηθούν στα συσκευαστήρια χωρίς να έχουν περάσει από κάποια χημική επεξεργασία. Κάποια από αυτά τα βότανα είναι:

Μαλοτήρα: το γιατρικό της Δυτικής Κρήτης, το Κρητικό τσάι του βουνού

Είναι ενδημικό τσάι και αυτοφύεται σε υψόμετρο άνω των 900 μέτρων. Το όνομα του έχει Βενετική προέλευση και προέρχεται από την λέξη «maletira» (“male” και “tirare”) που σημαίνει τραβώ το κακό. Παρέχει αντιφλεγμονώδη, αντιοξειδωτική, αντιβακτηριακή δράση πράγμα που το καθιστά το απόλυτο γιατροσόφι για το κρυολόγημα από τους Κρητικούς. Ακόμη έχει και μυκητοκτόνο δράση. Μάλιστα σύγχρονες μελέτες έχουν αποδείξει την παρουσία 34 ουσιών στο αιθέριο έλαιο της μαλοτήρας. Δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο αυτό το είδος παρά μόνο στις Χανιώτικες Μαδάρες και στον Ψηλορείτη.

Δίκταμο

Είναι ενδημικό βότανο της Κρήτης με παγκόσμια φήμη για τις φαρμακευτικές και θεραπευτικές του ιδιότητες για παθήσεις του στομάχου, του πεπτικού, της σπλήνας, των ρευματικών και αρθριτικών και της μήτρας. Έγινε γνωστό από την Μινωική εποχή. Το έχουν χρησιμοποιήσει και ειδικοί της αρχαιότητας όπως ο Ιπποκράτης αφού θεωρείται φάρμακο για όλες τις παθήσεις. Το όνομα του προέρχεται από τις λέξεις Δίκτη (βουνό της Κρήτης) και θάμνος. Μπορεί να το συναντήσουμε και με άλλες λαϊκές ονομασίες οι οποίες αναφέρονται σε κάποια από τις ιδιότητες του. Τέτοιες είναι: Έρωντας ή Έρωτας, Στομαχόχορτο, Αδίχταμος. Διεθνώς είναι γνωστό μέσα από τα βιβλία του “Harry Potter” αφού ο γνωστός ήρωας χρησιμοποιεί το δίκταμο για να επουλώσει τις πληγές των άλλων ηρώων. Ιστορίες λένε ότι όταν τα αγρίμια (αγριοκάτσικα) τραυματιστούν τρίβουν την πληγή τους πάνω στο φυτό και αυτή επουλώνεται ταχύτατα

Μαντζουράνα

Είναι ενδημικό και πολύ αρωματικό φυτό της Κρήτης. Φυτρώνει όπου και η μαλοτήρα και είναι συγγενής με το δίκταμο και τη ρίγανη. Έχει πολύ μικρά μωβ άνθη και ενώ μοιάζει εύθραυστη επιβιώνει στις πιο αντίξοες συνθήκες των κορυφών των βουνών. Στη φαρμακευτική χρησιμοποιείται για ασθένειες της καρδιάς, πυρετό και στην αντισηψία των τραυμάτων. Είναι αναλγητικό για μυϊκούς πόνους, διαστρέμματα και νευραλγίες, ενδείκνυται για τις παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος, θεωρείται αποχρεμπτικό, εφιδρωτικό, πανάκεια για τον νευρικό βήχα, το κρυολόγημα, τις αμυγδαλές, τη βρογχίτιδα και το άσθμα. Είναι χωνευτικό, σπασμολυτικό, αντιεμετικό, ανακουφίζει από τη δυσπεψία, διεγείρει το συκώτι και τη σπλήνα, είναι διουρητικό, αγγειοδιασταλτικό και αντιδιαβητικό. Ευεργετικό είναι επίσης σε νευρικής φύσεως παθήσεις, ψυχασθένειες, άγχος, αϋπνίες, ημικρανίες, ίλιγγο, επιληψία ενώ βοηθάει πολύ τη μνήμη.

Αλάδανος

Είναι γνωστό και ως Κίστος ο Κρητικός. Τα φύλλα του περιέχουν μια χαρακτηριστική αρωματική ύλη, το λάδανο. Είναι αρωματικό, φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό. Έχει γίνει πολύ γνωστό τελευταία αφού σε αυτό το βότανο καταφεύγουν όσοι επιθυμούν να ενδυναμώσουν τον οργανισμό τους. Το καθένα από τα άνθη του φυτού παραμένει ανοιχτό για μία μόνο ημέρα.

Φασκόμηλο

Το Κρητικό φασκόμηλο προέρχεται από το όνομα του γένους Salvia από το λατινικό ρήμα «salvare» που σημαίνει σώζω ζωές. Έχει αντιιική δράση, αντιβακτηριακή, αντιφλεγμονώδη και αντιοξειδωτική.

Στην Κρήτη υπάρχουν δυο είδη φασκόμηλου, το τρίλοβο που χρησιμοποιείται ως βοτανικό τσάι αλλά και στην μαγειρική, και το μηλοφόρο που λόγω του έντονου αρώματος του χρησιμοποιείται ως εντομοαπωθητικό. Μάλιστα πολλοί είναι οι ντόπιοι που το βράδυ βάζουν κάτω από το μαξιλάρι ένα πουγκί φασκόμηλο για προστασία από τα κουνούπια και άρωμα φρεσκάδας.

Ρίγανη

Δεν υπάρχει πιάτο στην Κρήτη που να μην χρησιμοποιεί ρίγανη. Η φήμη της Κρητικής ρίγανης έχει φτάσει να είναι γνωστή παγκοσμίως και σ αυτο εξυπηρετεί το κατάλληλο κλίμα της Κρήτης. Η λέξη «ορίγανον» προέρχεται από το ελληνικό «όρος» (βουνό) και το «γκάνος» που σημαίνει λαμπερό, άρα «ορίγανον» σημαίνει «λαμπερό βουνό». Πράγματι η όψη των βουνών όταν φυτρώνουν τα άσπρα άνθη της ρίγανης προσφέρει στο ανθρώπινο μάτι μια λαμπερή όψη σαν μαργαριτάρια. Απο την αρχαιότητα η ρίγανη ήταν η θεραπευτική λύση σε εκείνους που είχαν απώλεια όρεξης, σπασμούς στην κοιλιά ή δηλητηρίαση.

Θυμάρι

Είναι το πιο γνωστό καλοκαιρινό μελισσοκομικό φυτό του νησιού. Η ονομασία του προέρχεται από τη λέξη ‘’θύμος’’ η οποία έχει ρίζες στα αρχαία ελληνικά και το ρήμα “θύω” που σημαίνει θυσιάζω. Έχει χρησιμοποιηθεί για τόνωση της εγκεφαλικής λειτουργίας, κατά της μελαγχολίας, ως αφροδισιακό, κατά του πονόλαιμου, του έντονου βήχα και ως βότανο με αντισηπτικές και αντιβακτηριακές ιδιότητες.

Δεντρολίβανο

Στη Κρήτη είναι γνωστό ως αρισμαρί και η λατινική του ονομασία “Rosmarinus officinalis” μεταφράζεται σε δροσιά της θάλασσας ή ρόδο της θάλασσας. Στην αρχαία Ελλάδα το θεωρούσαν δώρο της θεάς Αφροδίτης. Κατά την Χριστιανική παράδοση, η Παναγία ακούμπησε πάνω στο φυτό τον μανδύα της με αποτέλεσμα τα άνθη του να γίνουν μπλε. Έτσι, απέκτησε και το σύγχρονο όνομα του στην αγγλική γλώσσα, “Rosemary”, “rose of Mary”. Είναι διεγερτικό της μνήμης και βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος στον εγκέφαλο ιδιαίτερα αποτελεσματικό για πονοκεφάλους και ημικρανίες. Η ενεργή ουσία του, γνωστή ως, carnosic acid, μπορεί να προστατεύσει από το εγκεφαλικό, το Alzheimer, ενώ βελτιώνει και τα συμπτώματα της κανονικής γήρανσης του εγκεφάλου. Επιπλέον, μελέτες δείχνουν ότι το βότανο βοηθάει στην πρόληψη του καρκίνου, έχει αντιμικροβιακές, αντισηπτικές και αντιδιαβρωτικές ιδιότητες. Η αντιμικροβιακή του δράση βοηθάει στην διατήρηση του κρέατος, ενώ αν το χρησιμοποιήσετε κατά την διάρκεια του ψησίματος καταπολεμά τους καρκινικούς παράγοντες που δημιουργούνται στο κρέας από την υψηλή θερμοκρασία ψησίματος.

Μέσα από τις γενιές στο πέρασμα του χρόνου τα οφέλη των βοτάνων έγιναν γνωστά και οι χρήσεις τους πολλές , έτσι έγιναν δώρο για την σύγχρονη επιστημονική κοινότητα. Το καθένα από τα βότανα της Κρήτης έχει τη δική του ιστορία που συνδέεται με τις παραδόσεις και τα πιστεύω των κατοίκων του νησιού. Ο πλούτος των ενδημικών φυτών της Κρήτης οφείλεται στην απομόνωση για εκατομμύρια χρόνια της Κρήτης από την ηπειρωτική μάζα και στην μεγάλη ποικιλία βιοτόπων και την ύπαρξη ψηλών βουνών. Φυτά που σε άλλες περιοχές έχουν εξαφανιστεί στην Κρήτη εξαιτίας των φαραγγιών βρήκαν καταφύγιο τα βότανα και εξακολουθούν να προσφέρουν στον άνθρωπο τις τόσες πολλές και μοναδικές ιδιότητες τους.